Openingswoord door René Paas, Commissaris van de Koning Provincie Groningen

2 feb 2025

René Paas wist mij met zijn betrokken en complimenteus openingwoord te ontroeren. Lees zijn tekst hieronder.

31 januari 2025

Wat begon als een fotokunstproject, is veel meer dan dat geworden. In ‘Silent Scream’ brengt Henriëtte van Gasteren de realiteit van seksueel geweld in beeld. De expositie vertelt verhalen van slachtoffers, naasten en plegers van seksueel geweld. De foto’s zijn meestal gemaakt op de plek waar het seksueel misbruik plaatsvond.

Toen haar dochter in 2017 werd verkracht, voelde ze machteloze woede. Henriëtte van Gasteren heeft haar verdriet, frustratie, onmacht, twijfel, woede, schaamte en liefde omgezet in dit indrukwekkende project.

Teer en gevoelig

Waar de expositie ook is te zien, wie het boek ook leest, wie de website ook bezoekt, wie ook meedoet aan een programma of een bijeenkomst bijwoont, altijd constateer je dat Henriëtte van Gasteren iets belangrijks heeft gemaakt. Daar herkenning mee oproept. Erkenning ook. In de woorden van Gerard Reve: het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven.

Dat is een enorme prestatie. Juist omdat het zo teer en gevoelig is. Omdat bij het maken van de foto’s die hier te zien zijn, elke keer het dunne laagje over de wond weer werd losgetrokken. En het weer pijn deed. Net als je dacht dat het dit keer niet zou gebeuren. Niet bij de fotograaf en niet bij de gefotografeerde.

En toch, toch hielp het. Toch was vaak het effect van de fotosessie helend. Zoals veel activiteiten rondom dit project helend zijn. En dus belangrijk. En beklemmend, want we zien niet alleen slachtoffers, maar soms ook de dader.

Schaamte

Seksueel misbruik, om deze woorden nu maar uit te spreken, dragen slachtoffers hun hele leven mee. Hoe leef je verder met de schaamte, de pijn en de lichamelijke vernedering? Er is iets onherstelbaar veranderd. Op de gekste momenten merk je dat. En soms ook weer helemaal niet.

Vorig jaar heeft Gisèle Pelicot iets ongekends teweeggebracht. Het verhaal is bekend: haar man drogeerde haar en verkrachtte haar jarenlang. Hij nodigde andere mannen uit om dat ook te doen. 51 van hen stonden terecht.

Wie doet in hemelsnaam zoiets?

In de rechtszaak lukte het Pelicot om de schaamte die altijd aan de slachtoffers van verkrachting kleeft, te verplaatsen van slachtoffer naar dader. Dat deed ze door in alle openheid haar verhaal te doen. En toe te staan dat de filmpjes die ervan waren gemaakt, in de rechtszaal werden getoond.

Daardoor gebeurde er iets. De schaamte verschoof naar de daders. De wereld keek met andere ogen naar haar man, naar een hovenier uit het dorp waar ze woonde, naar een lokale journalist, een gepensioneerde, een gemeenteraadslid en al die andere mannen die de gedrogeerde Pelicot hadden misbruikt. Wie doet in hemelsnaam zoiets? Wat ben je dan voor man?

Bittere kennis

Hannah Arendt muntte het begrip ‘de banaliteit van het kwaad’. Dat deed ze toen ze in Israël het proces tegen Adolf Eichmann bijwoonde en zag dat dat iemand was van wie je niet al van verre zag: dat is een gevaarlijke man.

Integendeel: kampbeulen of soldaten die de moord op zoveel Joden, Roma en Sinti en homoseksuelen op hun geweten hadden, hun officieren en zelfs Adolf Eichmann – dat waren eigenlijk heel gewone mensen. Ze hadden je buurman kunnen zijn.

Bij seksueel misbruik zijn de daders meestal bekenden van het slachtoffer. De buurman, de oppas, de oom. Het is vaak deze bittere kennis die slachtoffers van misbruik opdoen. Kennis die niet helpt om te herstellen van een verkrachting. Om je leven weer op te pakken.

Net zoals de stilte niet helpt, als je toch een keer tegen iemand zegt dat je bent verkracht – hoe begrijpelijk die stilte die dan volgt misschien ook is. Want het is nogal een mededeling.

Deze expositie laat de tere, pijnlijke en indrukwekkende kracht zien die slachtoffers van misbruik in zich hebben, als het ze lukt om de schaamte achter zich te laten. En ze de stilte voorbij zijn. Als kijker zie je: ook dit kan een mens.

Ik wil Henriëtte heel erg bedanken voor dat inzicht.

 Henriëtte van Gasteren over de expositie Silent Scream:

“Het verhaal van mijn dochter Krissi is de kern van dit alles. Uit een positie van onmacht groeide geheel onverwacht een bijna ongekende kracht. Mijn liefde voor mijn dochter werd voor mij de drijfveer achter Silent Scream. Het is een liefde die verder gaat dan woorden, een liefde die handelt, die verandering probeert teweeg te brengen.

Krissi en ik ondervonden allebei dat gesprekken stilvielen als we zeiden dat we waren verkracht. Hoogste tijd om de stilte te transformeren in een krachtig wapen tegen seksueel misbruik.

Met Silent Scream wil ik bovendien proberen om vooroordelen weg te nemen. Vooroordelen als: ‘het meisje met het korte rokje dat erom vroeg’ en ‘de man in de bosjes’. Victim blaming kan schuld en schaamte versterken. Iemand kan zich hierdoor dubbel slachtoffer voelen.

Seksueel misbruik kan iedereen overkomen en het kan overal gebeuren. Een extra reden om – indien mogelijk – met de mensen terug te keren naar de plaats van het misbruik om hen dáár te fotograferen”